Wśród meandrów Rawki, czyli spacer w sercu Puszczy Bolimowskiej

W minionych wiekach zasięg terytorialny Puszczy Kampinoskiej obejmował istotnie większy obszar aniżeli obecnie. A może należałoby powiedzieć, że lasy znajdujące się na terenie zachodniego Mazowsza i wschodniej części województwa łódzkiego jeszcze 400 lat temu stanowiły po prostu jeden wielki organizm, który następnie został podzielony na mniejsze fragmenty w wyniku działalności człowieka, tworząc znane nam dziś "niezależne" od siebie kompleksy leśne. W poszukiwaniu śladów owego pradawnego lasu udaliśmy się na przedmieścia Skierniewic, skąd zamierzaliśmy dotrzeć do samego serca Puszczy Bolimowskiej nad rzeką Rawką, mając nadzieję ujrzeć tu scenerię zbliżoną do tej dobrze nam znanej z Kampinosu. Pierwszą wyprawę w te rejony naszego kraju odbyliśmy w sierpniu 2018 roku, cała jej trasa przebiegała w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (utworzonego w 1986 r.).

Zalew na rzece Rawka przy młynie wodnym w Rudzie

Trasa: Skierniewice-Rawka (PKP) - Ruda - Budy Grabskie - Joachimów-Mogiły (szlak niebieski) - powrót do Skierniewic-Rawki przez te same miejscowości szlakiem zielonym

Już na etapie przygotowań do wyjazdu okazało się, że Puszcza Bolimowska nie znajduje się na liście nizinnych hitów turystyki pieszej w naszym kraju. Udało nam się znaleźć zaledwie trzy mapy jako tako prezentujące puszczańskie szlaki piesze (aczkolwiek bez kilometrażu, czy czasów przejścia), o dłuższych przewodnikach nie wspominając (jedyna pozycja książkowa autorstwa L. Herza była akurat niedostępna). Ostatecznie zdecydowaliśmy się na mapę "Bolimowski Park Krajobrazowy. Puszcza Bolimowska. Okolice Skierniewic, Żyrardowa i Łowicza" agencji wydawniczej Regraf.

Na szlaku niebieskim w Puszczy Bolimowskiej, okolice miejscowości Ruda

Wycieczkę rozpoczęliśmy na przystanku kolejowym Skierniewice-Rawka, położonym tuż przy granicy Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Dotarliśmy tu ze stacji Warszawa Zachodnia wygodnym, często kursującym pociągiem Kolei Mazowieckich. Wstępny plan zakładał marsz na północ z biegiem rzeki Rawki w kierunku miejscowości Joachimów-Mogiły. W jedną stronę zdecydowaliśmy się pójść szlakiem niebieskim, a wrócić mniej więcej równolegle przebiegającym szlakiem zielonym. Przyjęliśmy, że pozwoli nam to dłużej obcować z Rawką i najciekawszymi krajoznawczo fragmentami puszczy, za które uznaliśmy - trochę "po omacku" - ścieżki wzdłuż biegu rzeki. Jak się miało wkrótce okazać, faktycznie widoczne z wielu miejsc na naszej trasie, wijące się wśród bujnej roślinności zakola Rawki co i rusz nas zachwycały. Warto też dodać, że dolina Rawki w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego stanowi rezerwat przyrody.

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Rawka pośród puszczańskiej zieleni

Mocno "zakręcona" Rawka na północ od Bud Grabskich na mapie Google

O ile trasa, którą przedstawiamy, nie ściąga tłumów wędrowców, o tyle rzeka Rawka okazuje się rajem dla kajakarzy. W wielu punktach trasy mogliśmy obserwować ich zmagania z pozornie tylko łatwą i przyjemną Rawką oraz przeszkodami zalegającymi niekiedy na całej jej szerokości.

Kajakarskie zmagania z Rawką

Kajakarskie zmagania z Rawką

Kajakarskie zmagania z Rawką

Kajakarskie zmagania z Rawką

Sama Puszcza Bolimowska miejscami znacznie różniła się od Kampinosu. Najważniejszą różnicą jest oczywiście występowanie naturalnego cieku wodnego w postaci Rawki, niemniej warto też zwrócić uwagę na mniej piaszczysty teren (vs charakterystyczne kampinoskie wydmy), czy liczne osiedla ludzkie (vs wyludniająca się Puszcza Kampinoska wskutek stopniowego wykupywania prywatnych gruntów przez park narodowy). Niemniej, były też miejsca, których nie odróżnilibyśmy od kampinoskich ścieżek.

Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Skierniewicach-Rawce

Wchodzimy do miejscowości Ruda i zarazem do rezerwatu przyrody rzeki Rawki

Ruda: pochodzący z lat 20. XX wieku młyn wodny na Rawce, obecnie nieczynny

Okolice Rudy

Okolice Rudy

Przydrożna drewniana figurka Chrystusa

Okolice Bud Grabskich

Na szlaku niebieskim

Puszczańskie klimaty

Puszczańskie klimaty

Ciekawa leśna "rzeźba"

Pojedyncze sosny na odkrytym fragmencie puszczy

Pojedyncze sosny na odkrytym fragmencie puszczy

Pojedyncze sosny na odkrytym fragmencie puszczy

Puszczańska droga leśna

Kwiecie w soczystym kolorze

Kępa drzew na otwartej przestrzeni

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

Tym razem widoki prawie jak w Kampinosie :)

"Niewiasta obleczona w słońce" - figura Matki Bożej z koroną z 12 gwiazd...

... przy wjeździe do Grabskiego Sioła w Budach Grabskich

Puszczańskie mokradła

Rozległa polana przypominająca mazowieckie klimaty

Rawka z mostu Kopersteina w Budach Grabskich

Droga w kierunku Rudy

Okolice Rudy

Sielska zabudowa Rudy

Wjazd do Rudy od południa

Kapliczka Matki Bożej w Skierniewicach,
w oddali po prawej kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP

Kamień do przepowiadania pogody - niezwykłe znalezisko na trasie wycieczki :)

Mówiąc o podobieństwach Puszczy Bolimowskiej i Kampinoskiej nie sposób nie wspomnieć o bogatym historycznym dziedzictwie dzisiejszej "bohaterki". Na naszym nie tak przecież długim szlaku odnaleźliśmy miejsca upamiętniające wydarzenia z Powstania Styczniowego 1863 r., a także, co szczególnie ciekawe, wspomnienie dramatycznych działań z okresu pierwszej wojny światowej. Oto dwa opisy owego wojennego epizodu znad Rawki:

Bitwa pod Rawką, zwana też bitwą pod Bolimowem, była kontynuacją walk, które toczyły się na wschód od Warszawy od września 1914 roku. Po wielkiej manewrowej bitwie pod Łodzią, w końcu 1914 r. Rosjanie postanowili skrócić front i oprzeć go na solidnych przeszkodach terenowych. Pomiędzy Łodzią a Warszawą taką przeszkodę stanowiły m.in. wysokie brzegi Rawki i Bzury oraz rozciągające się wzdłuż nich mokradła. 

Na wschodnim brzegu Rawki armia rosyjska zbudowała co najmniej trzy linie umocnień. (...) Wojna pozycyjna nad Rawką w latach 1914-1915, na którą składały się liczne krwawe starcia bezpośrednie, ataki artyleryjskie oraz użycie przez stronę niemiecką broni chemicznej, spowodowała śmierć kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy armii carskiej i cesarskiej. Wśród poległych było wielu Polaków. (...) Żołnierze obu armii, którzy polegli nad Rawką, zostali pochowani na okolicznych cmentarzach wojennych lub wciąż spoczywają na byłej linii frontu. [tekst z tablicy informacyjnej w Joachimowie-Mogiłach, zob. niżej] 

Stanisław Kaliński w książce Bolimów 1915 [wyd. Bellona] pisał:

Bitwa pod Bolimowem lub szerzej: Bitwa nad Rawką i Bzurą, toczona była od grudnia 1914 roku do lipca 1915 przez jednostki 9 armii niemieckiej przeciwko 1, 2 i 5 armiom rosyjskim. Celem bitwy było zdobycie Warszawy, a nadrzędnym celem niemieckiego naczelnego dowództwa zniszczenie wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim. Bitwę tę poprzez liczne analogie: pozycyjny charakter walk, działania minowe oraz użycie przez Niemców na wielką skalę gazów bojowych w trzech kolejnych atakach, można określić jako "Ypres frontu wschodniego".

Joachimów-Mogiły. Miejsce pamięci 14 poległych powstańców styczniowych z oddziału Władysława Stroynowskiego

Joachimów-Mogiły. Miejsce pamięci 14 powstańców styczniowych poległych w potyczce z 7 lutego 1863 r.

Joachimów-Mogiły. Miejsce pamięci 14 powstańców styczniowych poległych w potyczce z 7 lutego 1863 r.

Joachimów-Mogiły. Tablica informacyjna o powstaniu styczniowym w okolicach Rawki

Joachimów-Mogiły. I wojna światowa - bitwa nad Rawką

I tak oto minęła nam piękna sierpniowa niedziela nad Rawką w Bolimowskim Parku Krajobrazowym. Tereny te okazały się bardzo malownicze, mimo pierwotnych związków z Puszczą Kampinoską (przed kilkoma stuleciami stanowiły jeden kompleks leśny) mogą się one poszczycić oryginalnym zróżnicowanym krajobrazem oraz bogatą historią powstańczą i wojenną. Zachwycające meandry Rawki (rezerwat przyrody), gęsta puszcza poprzecinana rozległymi polanami i młodymi zagajnikami, a w to wszystko wplecione pełne uroku wioski i przysiółki. Dla miłośników dziedzictwa historycznego - nieźle oznakowane i opisane obiekty godne uwagi. Zapewne dolinie Rawki nie będzie łatwo zyskać wśród piechurów takiej popularności, jaką cieszy się wśród kajakarzy, ale powiemy jedno: warto wdziać wygodne buty i przybyć tu z plecakiem.

Data wycieczki: 12 VIII 2018 r.
Przebyty dystans: 25 km 250 m
Czas przejścia: 6 godz. 59 min